In hoofdstuk 2 van het boek 4’33’’ Time for a Circular Economy  maken we gebruik van een hele bijzondere invalshoek om de termen ‘duurzaam’ en ‘ontwikkeling’ meer betekenis te geven. We plaatsen dit namelijk in de context van Biomimicry (een vakgebied dat zich bezig houdt met leren van de natuur). Dat zadelde ons als auteurs overigens weer op met een extra uitdaging, want we moesten nu natuurlijk ook nog een derde term gaan laden en dat is ‘natuur’. Een uitdaging die we graag aangingen. Het is mede daarom wel een uitgebreid hoofdstuk geworden. Dus ga er even voor zitten zodat we je mee kunnen nemen in wat gedachtes over natuur, over ontwikkeling, over circulair, over hoe je kunt leren van de natuur en leren dat de natuur circulair is, over waarom dit een mooie inspiratiebron is voor onze economie en hoe we hier naar toe kunnen ontwikkelen en wat we van de natuur weer kunnen leren over ontwikkeling.

De Nederlandse versie van dit hoofdstuk is hier te downloaden. Boek 4’33’’ Time for a Circular Economy (uitgave in het Engels, Fontys Hogeschool is hier te bestellen.

Interessant stuk! Zo dacht ik bij het lezen van het artikel ‘Een natuurlijk leider’ van Hans de Bruijn in Trouw (2 september). De Bruijn bepleit een kritische houding ten aanzien van het gebruik van voorbeelden uit de natuur voor het oplossen van organisatievragen. Omdat er iets lukraak in zit, en omdat de uitleg biologisch vaak niet blijkt te kloppen.  Fijn dat er iemand kritisch is! Want ja, er worden soms onzinnige parallellen getrokken tussen de natuur en organisaties. Na de eerste euforie bij het lezen van het stuk overviel me na verloop van tijd ook een beetje een gevoel van teleurstelling. Jammer dat De Bruijn het hele idee van het benutten van inspiratie uit de natuur terzijde lijkt te schuiven. Dat hoeft helemaal niet, zo denk ik.
 
Er is wel degelijk een succesvolle, beproefde  en wetenschappelijk onderbouwde methode om op een adequate manier patronen en principes uit de natuur te vertalen naar menselijke- en dus ook organisatievraagstukken; Biomimicry heet dit en binnen het domein van ‘biomimicry voor sociale innovatie’ passen de organisatievraagstukken. Dat kunnen ook vragen over leiderschap zijn  bijvoorbeeld, of over zelfsturing. Wetenschappers die de basis legde voor biomimicry hebben zes basisstrategieën gedestilleerd die voor alle organismen op aarde gelden. Deze basisprincipes noemen we de life’s principles.
 
Wie die patronen bestudeert, zal helder worden dat leiderschap vooral afhankelijk is van de context (leefomgeving) en zal ontdekken waarom zelfsturing grote organisaties wendbaarder maakt. Ook wordt inzichtelijk waarom sterke hiërarchie juist goed werkt als er snel gehandeld moet worden (zoals bij geiten of wolven). Dat laatste is een mooie inspiratiebron voor organisaties als de politie of in een ziekenhuis. En wist u dat samenwerkingsdeals in de natuur altijd wederkerig zijn? Daar kunnen zelfs aandeelhouders nog van leren! En natuurlijk zoeken wij Biomimicry professionals als we iets uitleggen over die principes, daar ter illustratie mooie voorbeelden van samenwerking bij! Zoals boxerkrabben met anemonen op hun scharen, of koereigers die meeliften op de rug van buffels en deze parasiet-vrij houden, of bijen en bloemen die wat betreft samenwerking naadloos op elkaar lijken afgestemd.
Lukraak voorbeelden verzamelen uit de natuur is weinig constructief. Ik kan het niet meer eens zijn met De Bruijn. Waar de ene diersoort hiërarchisch georganiseerd is, kent de andere soort juist meer een platte structuur. Denk maar aan de voorbeelden van Frans de Waal (Chimpansee en Bonobo) in VPRO’s zomergasten. Interessanter is om succesvolle patronen te doorgronden die maken dat planten en dieren als soort overleven.
 
En over die foto van dat wolvenroedel in de sneeuw is op Facebook en in andere media erg veel gezegd. Veel onjuiste dingen ook. Mij valt daarbij op dat mensen niet denken vanuit de context waarin deze roedel leeft en opvallend weinig mensen denken in termen van gedeeld leiderschap (alfaman en alfavrouw) of wisselend leiderschap, afhankelijk van de situatie. Gelukkig zet De Bruijn dat wel recht, maar al met al hebben we nog veel te leren van de natuur.
 
Door Bowine Wijffels - teamlid BiomimicryNL en biomimicry pionier in het werkveld van sociale innovatie en educatie.

Werkdruk is een bekend verschijnsel in veel organisaties. Het werk is nauwelijks te hanteren en er lijkt ook maar geen eind aan te komen. Overmatige werkdruk leidt tot ontevredenheid, burn-out en andere vormen van uitval. We willen werkdruk voorkomen, maar toch effectief zijn. Vallen er lessen te trekken uit de natuur ten aanzien van werkdruk?
Werkdruk is een complex probleem dat we eerst verder moeten analyseren voordat we de natuur raadplegen voor oplossingen. Het gaat bij werkdruk immers vaak om een combinatie van patronen in de organisatie en patronen en gedragingen van individuen en uiteraard de wisselwerking daartussen. Uit diverse onderzoeken blijkt dat mensen als oorzaak van werkdruk de volgende zaken noemen: te grote hoeveelheid taken en  een onduidelijke focus van de organisatie of van de afdeling. Ook blijkt dat een prestatiecultuur en competitie bijdraagt aan ervaren werkdruk.  Werkdruk is een gebrek aan ruimte, wendbaarheid en aan veerkracht.

Ecologische veerkracht
In de natuur zorgen organismen en ecosystemen op verschillende manieren voor veerkracht. Een belangrijk element hiervan is het zorgen voor reserves. Letterlijke reserves (vet, voedsel, energie) maar ook figuurlijk zorgen voor reserves. Dat doet de natuur door niet te streven naar maximale groei, maximale voortplanting en maximale inspanning, maar zich te richten op optimalisatie. Dit zorgt voor ecologische veerkracht en op die manier putten organismen en systemen zichzelf niet uit.
Veerkracht heeft alles te maken met wendbaarheid en flexibiliteit. In grote organisatie wil dit nog wel eens ontbreken. Hiërarchische  structuren zorgen voor verstarring en traagheid. Ook in de natuur komen grote organisaties voor (bijen- of mierenvolken) echter het is opvallend dat deze organisaties nauwelijks hiërarchie kennen. Ze zijn vooral zelfsturend; er is geen opgelegde taakstelling, maar wel doelgerichtheid.

De druk van de ketel
Om werkdruk aan te pakken, zijn er in mijn beleving vooral veranderingen nodig op organisatieniveau. Fundamentele veranderingen zoals het streven naar optimalisatie in plaats van naar maximalisatie. Dat heeft nogal wat consequenties en betekent een andere kijk op omzet, effectiviteit et cetera. Een andere manier om de druk van de ketel te halen, is het loslaten van het formuleren van taken en meer te sturen op doelen. Teams kunnen aan de hand van algemene doelen zelf hun activiteiten formuleren. Maar hoe kan ik dan sturen zal menig manager zich afvragen? Leidinggeven in de organisatie van de toekomst wordt veel meer faciliteren dan sturen en het zorgen voor een sfeer van co-operatie en vertrouwen. En om toch alvast te oefenen met een nieuwe, op de natuur gebaseerde werkwijze, hierbij een paar tips voor verminderen van werkdruk:

• Werk doelgericht in plaats van taakgericht.
• Investeer in relaties (je hebt mensen nodig in lastigere tijden).
• Zorg voor reserves (in je agenda, in je energie).
• Filter informatie op wat voor jou echt relevant is.

Door Bowine Wijffels - teamlid BiomimicryNL en biomimicry pionier in het werkveld van sociale innovatie en educatie.

Het is een hele nieuwe tak van sport; leren van de natuur voor nieuwe inzichten voor de inrichting van onze samenleving. Biomimicry, zo heet dat. En het gaat over het ontwerpen van bijvoorbeeld gebouwen of steden gebaseerd op principes uit het bos. En het gaat ook over natuurinspiratie voor het ontwerpen van organisaties. Met nieuwe vormen van leiderschap, verandermanagement en onderlinge samenwerking. Mensen die zich bezighouden met Biomimicry, biomimics, hebben een flinke uitdaging, zo kan ik uit ervaring zeggen. Ons werk zit ‘m in het maken van de vertaling van succesvolle ecologische patronen naar menselijke uitdagingen en vice versa. De uitdagingen nemen inmiddels vele vormen aan. Van architectonische of stedenbouwkundige vragen tot ingewikkelde organisatie issues. En het ingewikkelde zit niet in de uitdaging zelf, maar twee aspecten van het vak: in het interdisciplinaire karakter van Biomimicry én het disruptieve karakter van de oplossingen. Want, het valt nog niet mee om te leren van de natuur als je geen bioloog bent! Je moet dus wel samenwerken en dat is lastig. We zien dan ook aan de randen van ons vakgebied de eerste ‘vergroening’ van bestaande vakken ontstaan voordat de stap naar interdisciplinair werken wordt genomen. Het is comfortabeler om de natuur je eigen vak in te trekken dan om je vak mee te nemen naar de natuur!
 
De toren van Babel
Voor wie wel durft start dan de uitdaging. Naar buiten voor inspiratie en leren over samenwerking tussen bomen. Zij hebben een coöperatieve samenwerking via een netwerk van schimmeldraden. We ervaren de immense kracht en tegelijk de oorverdovende stilte van de natuur. En de wijsheid. Met alle zintuigen want dat is de beste manier van leren. Door te ervaren en door helemaal open te zijn voor een heel nieuw perspectief. Een bioloog wijst de weg naar mooie voorbeelden en de juiste interpretatie van wat je ziet. Biomimicry is een ingewikkelde klus. Het is inspiratie opdoen in een voor jou onbekend terrein en hier geheel open naar kijken. Dat vraagt openheid, nieuwsgierigheid en voorstellingsvermogen.
 
Om het te kunnen toepassen, ga je vervolgens multidisciplinair aan de slag. Ook dat kan erg oncomfortabel zijn. Een CEO, een bioloog en een chemicus aan tafel. Of een kunstenaar misschien. Met mensen werken uit een andere discipline betekent tijd nemen om elkaars taal leren verstaan, durven kijken naar oplossingen waar je nooit zelf aan zou denken en heilige huisjes ter discussie stellen. Uit de comfortzone dus.
  
Bomvol inspiratie
Niet je afvragen welk dier of welke plant je als metafoor voor uitdaging of vraag zou kunnen gebruiken, maar je afvragen hoe de natuur iets oplost. Deeltjes uit water verwijderen bij kamertemperatuur. Op een lichtgewicht en toch buigzame constructie bouwen. Of leiderschap tonen in een crisissituatie. Elke keer weer die vraag stellen: ‘How does nature….’
Als we deze vaardigheden eenmaal onder de knie hebben dan volgen vaak in hoog tempo de doorbraken en inzichten. Die zijn niet comfortabel maar disruptief want ze stellen systemische patronen ter discussie. En wat een gave antwoorden krijgen we dan! Wow!

Door Bowine Wijffels - teamlid BiomimicryNL en biomimicry pionier in het werkveld van educatie, overheid en sociale innovatie.